Ongeneeslijk religieus – Nederland is religieuzer dan we denken. Onlangs deed een SCP-rapport hierover flink wat stof opwaaien. We ervaren graag iets bijzonders, bleek uit deze publicatie. Ik nam als atheïst de proef op de som en liet mijn ervaringen door een wetenschapper uitleggen.
Terwijl ik omhoog kom, vraag ik me af waar ik mee bezig was. Op mijn knieën, voorhoofd op de vloer, handpalmen ernaast. Enkele meters voor me staat een boeddhabeeld. Ik ben geen boeddhist. Geloven doe ik überhaupt niet. De zin van het leven? Dat bepaalt ieder voor zich.
En dit is niet de eerste keer dat ik voor een Boeddhabeeld buig. Zeven jaar geleden deed ik een boeddhistische vipassana-retraite in Birma. Tien dagen lang om half vier ’s ochtends opstaan, na het middaguur niet meer eten, geen woord spreken en de hele dag mediteren. Deze keer volg ik een vijfdaagse in een Brabants klooster. Waarom in godsnaam…eh, in wiens naam?
Omdat, zegt religiewetenschapper Koert van der Velde, we opgezadeld zitten met een religieus of ook wel spiritueel verlangen. En om daarmee aan de slag te gaan, hoef je nergens in te geloven. Van der Velde promoveerde op religiositeit zonder geloof. Baanbrekend, want tot nu toe waren deze twee begrippen in de wetenschap altijd aan elkaar gekoppeld. Maar, betoogt hij, veel mensen zijn tegenwoordig door diezelfde wetenschap niet in staat om te geloven. We zijn immers aangeklede apen die hier bij toeval rondlopen en zelf onze goden scheppen.
Ook menig christen neemt het scheppingsverhaal of een leven na de dood met een korreltje zout. En toch zijn we gesteld op bijzondere ervaringen als kijken in de onmetelijke diepte van een ravijn, het zien van een vallende ster, de geboorte van ons eerste kind. We voelen ontzag, doen een
wens en zijn verwonderd. We worden aangesproken. En precies dat gevoel, Van der Velde noemt het intentionaliteit, in combinatie met het besef dat we niet alles kunnen begrijpen, is volgens hem religiositeit.
Dit artikel lees je gratis. Wil je me helpen verder te werken aan mijn onderzoek naar zingeving en kwaliteitsartikelen hierover? Doneer dan onderaan een bedrag naar keus.
Waarheid?
Vanaf mijn meditatiekussen gluur ik naar de andere 25 deelnemers. Het is doodstil en zo zitten ze er ook bij, in de statige lotushouding. Zoeken zij hier de waarheid? Ik verwacht een beetje evenwicht te vinden, maar dat gaat me niet lukken. Tenminste, niet voor lange tijd, leert het boeddhisme. Alles verandert continue. Materie, situaties en mijn geestestoestand.
Religieus verlangen
Toch probeer ik het weer, want als we maar opmerkzaam blijven en zien wat er in onszelf en onze omgeving gebeurt, nemen we vanzelf afstand van die soms meeslepende en vermoeiende emoties. Zei Boeddha ooit. En daarom zou vipassana- of inzichtsmeditatie zo heilzaam zijn, want het is één voortdurende oefening in je gewaar zijn van elke gedachte en gemoedstoestand. Ook die zeurende rugpijn van het zitten dien ik onder de loep te nemen, zonder te bewegen.
Wie er geen geloof op na houdt, betwijfelt en relativeert, aldus Van der Velde. Maar antwoorden krijgen we niet en daarom blijft de zinvraag ons bezighouden. We willen weten wat achter de horizon ligt. Daarbij hunkeren we naar vooruitgang en zelfverbetering. Ben ik wel mezelf of authentiek genoeg als ik net als mijn medereizigers in de trein met een iPad op schoot zit? Deze zoektocht naar het Ware Zelf is volgens Van der Velde een eigentijdse vorm van religieus verlangen. Terwijl we in een complexe en snel veranderde samenleving zóveel verschillende rollen spelen, dat we het vinden van die eigen ‘kern’ wel kunnen vergeten.
We weten het, en toch maakt dit de populariteit van zelfhulpboeken en de ’10 tips om bij jezelf te blijven’ in tijdschriften er niet minder om. Geeft niks, zegt Van der Velde, het gaat niet om de oplossingen. We moeten meer werk maken van het spel, de kunst om religieus verlangen vorm te geven en daar, als het mee zit, een religieuze beleving uit slepen.
Het gaat niet om de oplossingen
Prettig gesprek
Van der Velde tekende door de jaren heen religieuze belevenissen op van gelovigen én ongelovigen. Van eureka-ervaringen tot ontmoetingen met de duivel. Hij is ervan overtuigd dat beeltenissen en rituelen kunnen helpen ze op te roepen. Welke je daarvoor gebruikt, is een kwestie van smaak.
Dat religie hierdoor een hoog nutgehalte krijgt, vindt de wetenschapper geen enkel probleem. De mens is een zinscheppend en religiestichtend wezen, voelt zich hier goed bij. Het draait ook niet om waar of onwaar, dat station zijn we gepasseerd toen we van ons geloof vielen. We willen ervaren. Net zoals die bijzondere beleving van kunst, sport en muziek. Moderne kunstenaars weten hier volgens hem vaak wel raad mee. Zij gaan een ‘prettig gesprek’ met religieuze tradities aan en halen eruit wat van hun gading is. Hun kunst kan beschouwers aanspreken en het inzicht oproepen dat we nooit alles zullen bevatten. Zijn we weer bij religiositeit nieuwe stijl.
Ongeneeslijk religieus
Mijn gedachten gaan alle kanten op en ik kijk oogluikend naar Boeddha voor in de meditatieruimte. Aan zijn voeten brandt een kaars. Waarom eigenlijk? Ik denk aan het kaarsje dat ik onlangs opstak voor een collega die vrijwillig het leven vaarwel zei, jong en veelbelovend. Ik geloof niet dat deze actie enig effect had op iets, behalve dat het me geruststelde.
Zolang we niet geloven, stelt Van der Velde, blijven onze rituele handelingen een spel. Hieraan durven we ons met een gerust hart over te geven, want aan ieder spel komt een eind. Daarvan blijft zelfs de meest fanatieke acteur of voetbalsupporter zich bewust. Maar tijdens die overgave staan we wel open voor bijzondere ervaringen. We kunnen bevangen worden door ‘iets groters’ dat van buiten onszelf lijkt te komen en aanspreekt zonder dat we er grip op krijgen. Wat hier telt, is de waarheid van onze gevoelens. Het cultiveren van deze beleving is de kunst. Of je nu op een berg de oneindige sterrenhemel bestudeert of een staatslot koopt dat eindigt op je geluksgetal; je kiest wat je mooi, bruikbaar of goed vindt.
Stofjes
Nog weken na de retraite voel ik me sereen en ik bekijk mensen om me heen met een warme compassie. Door onze gebrekkige communicatie zitten we met zijn allen ieder op ons eigen eilandje. In hetzelfde schuitje dus. En dat verbindt. Hoe het werkt weet ik niet, maar rationeel als ik ben, hou ik het op stofjes in mijn hersenen. Afgeschoten door fysiek en psychologisch lijden tijdens deze vijfdaagse. Ik besluit een cursus boeddhistische psychologie te volgen, want het hoe en waarom intrigeert me toch. Ik wil me vaker zo voelen. En als ik die sereniteit kan oproepen door rituelen als het buigen voor een Boeddhabeeld, een kaars of welk attribuut dan ook; why not?
Snuffelen aan boeddhisme
“Oosterse spiritualiteit verspreidt zich onherroepelijk”, aldus Dingeman Boot, voorzitter van de Stichting Inzichtsmeditatie (SIM). Zij het bescheiden (2011). Hij noemt de opmars van de mindfulness-cursus die inmiddels ook een plek in de reguliere gezondheidszorg heeft verworven. Deze aandachtstraining heeft haar oorsprong in de boeddhistische vipassana- of inzichtsmeditatie. Boot begon zelf bijna twintig jaar geleden in Zwolle als inzichtsmeditatieleraar met acht leerlingen per week. Nu zijn dat er vijftig. Het aantal vipassana-retraites groeide landelijk in veertien jaar van 8 naar 35 op jaarbasis.
Ook zen-leraar Wanda Sluyter ziet groei. Bezochten in 2000 nog 20 deelnemers wekelijks haar Eindhovense meditatieruimte, afgelopen seizoen waren dat er 130. Het aantal groeide de afgelopen twee jaar met bijna 20 procent jaarlijks. Ze heeft de hulp van twee collega’s ingeschakeld. Volgens Sluyter komt dit beeld overeen met de andere zen-centra in Nederland.
Meditatieleraar Paula de Wijs van het Tibetaans boeddhistisch Maitreya Instituut telt zo’n 15 retraites per jaar en twee maal per maand een meerdaagse cursus. Sinds de opkomst van mindfulness signaleert ze een toeloop van ‘snuffelaars’ met interesse voor meditatie en de cursus ‘boeddhisme in een notendop’. “Dit is net vrijblijvend genoeg”, zegt ze. Bij De Wijs stromen de deelnemers niet in groten getale toe, omdat volgens haar het aantal cursussen en leraren navenant toeneemt. “Andere leraren huren steeds vaker onze ruimte af.”
.
Mijn onderzoek naar zingeving volgen? Laat je e-mailadres hier achter.
Waardeer je dit artikel? En wil je weten welke rol zingeving speelt in ons leven en de maatschappij? Doneer dan een bedrag naar keus. Zo help je mij verder te werken aan een onderzoek en kwaliteitsartikelen hierover. Veel dank!
Tot nu toe gedoneerd: € 378,06
.
Lees ook:
Mooi artikel. Ik heb een keer als tip het boek ‘Buddhism Without Beliefs’ van Stephen Batchelor gekregen. Ik ben er nog niet aan toegekomen om te lezen, maar wellicht interessant voor jou gezien dit artikel 🙂
Dat boek staat inderdaad ook nog op mijn leeslijstje, dank!
Ha Jolanda, dank voor de verwijzing naar dit artikel, jouw blog. Sluit mooi aan bij het afgelopen weekend (de Dhamma Verdiepings Cursus). Ja, ook ik hou het op stofjes in de hersenen. En op het gegeven dat de mens in oorsprong goed, liefdevol is en gericht op verbinding met alles om zich heen. We zijn het als mens wat kwijtgeraakt. Door beoefening van o.a. vipassana- en compassiemediatie en de bewustzijnsontwikkeling die daaruit voortvloeit, kunnen en durven we weer meer contact maken met onze oorspronkelijkheid. Tot in september bij de volgende DVC.
Hartelijke groet,
Rudi